کارتونها به ما نشان میدهند که خاراندن سر به معنی فکر کردن عمیق یا داشتن یک ایده عالی است. اما در دنیای واقعی، خارش مداوم کف سر میتواند نشان دهد که شما با یک مشکل سلامتی روبرو هستید.
برای اینکه بتوانید خارش را متوقف کنید، باید علت آن را پیدا کنید. اما چگونه؟ در این مقاله علل و درمانهای رایج برای خارش کف سر را توضیح میدهیم.
۱۰علت رایج خارش کف سر
متأسفانه، پاسخ ساده و مستقیمی برای اینکه چرا پوست سر شما به شدت خارش دارد وجود ندارد. دلایل متعددی وجود دارد که شما ممکن است این احساس گاهی غیرقابل تحمل را تجربه کنید.
در ادامه به برخی از علل احتمالی اشاره میکنیم تا بتوانید بفهمید چه علتی پشت خارش شما وجود دارد.
۱. واکنش به محصولات مو
ممکن است به دلیل واکنش منفی به چیزی که روی موهایتان میزنید، دچار خارش کف سر شده باشید، مثلاً رنگ مو. درماتیت تماسی، بثوراتی است که زمانی ایجاد میشود که پوست شما با چیزی که آن را تحریک میکند یا به آن حساسیت دارید تماس پیدا کند.
یکی از مجرمهای رایج پارافنیلن دی آمین، ماده شیمیایی موجود در رنگ موهای تیره و حنا است. اما محصولات دیگری نیز میتوانند منبع درماتیت تماسی شما باشند.
اقدامات: اگر بتوانید ماده شیمیایی مورد نظر را شناسایی کرده و از آن اجتناب کنید، واکنشهای آلرژیک معمولاً به خودی خود برطرف میشوند. انجام این کار به تنهایی میتواند چالش برانگیز باشد، بنابراین ممکن است نیاز به انجام آزمایشهای تخصصی در مطب متخصص پوست برای کشف علت آلرژی خود داشته باشید.
۲. درماتیت سبورئیک
شایعترین علت خارش کف سر، درماتیت سبورئیک است، یک بیماری پوستی که باعث ایجاد شوره سر میشود. این واکنش التهابی بدن شما به رشد بیش از حد قارچ است.
درماتیت سبورئیک باعث خارش و پوسته پوسته شدن میشود. قارچ به طور معمول روی پوست سر و سایر نواحی پر موی بدن زندگی میکند، اما مشکل زمانی ایجاد میشود که قارچ بیش از حد وجود داشته باشد.
اقدامات لازم: برای موارد خفیف، از یک شامپوی بدون نسخه که حاوی سلنیوم یا روی پیرتیون باشد استفاده کنید. این مواد به کنترل قارچ کمک میکنند. اما برای موارد جدی، ممکن است برای دریافت شامپوی ضد قارچ با نسخه قوی، کورتیزون موضعی یا فوم، محلول، کرم یا پماد دارویی به پزشک مراجعه کنید.
۳. کهیر
اگر تا به حال کهیر زدهاید – مثلاً روی صورت، سینه یا بازو – میدانید که چقدر میتواند خارشدار و ناخوشایند باشد. آنها میتوانند روی پوست سر شما نیز ظاهر شوند.
اقدامات لازم: کهیر اغلب به سرعت و به خودی خود برطرف میشود. اما اگر از بین نرفتند یا به دفعات دچار آنها میشوید، زمان آن است که به متخصص پوست مراجعه کنید.
۴. پسوریازیس پوست سر
پسوریازیس پوست سر یک بیماری مزمن خودایمنی است که باعث ایجاد لکههای برجسته، قرمز و پوسته پوسته روی پوست سر شما میشود. به اینها پلاک میگویند.
کارشناسان درک روشنی از علت دقیق این بیماری پوستی ندارند، اما اگر کسی در خانواده شما به آن مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما به آن بیشتر است. اما شما نمیتوانید پسوریازیس را از افراد دیگر بگیرید.
اقدامات لازم: دکتر پیلیانگ میگوید: «شامپوهای حاوی قطران زغال سنگ یا اسید سالیسیلیک میتوانند به کنترل پسوریازیس پوست سر کمک کنند.» اگر این موارد موثر نبودند، برای دریافت شامپوهای قویتر و کورتیزون موضعی با یک متخصص پوست صحبت کنید.
۵. کرم حلقوی – قارچ پوست سر
کرم حلقوی یا tinea capitis ، یک عفونت قارچی است که پوست سر را آلوده میکند. این عفونت به عمق فولیکول مو نفوذ کرده و باعث ایجاد لکههای گرد طاسی میشود که به مرور زمان بزرگتر میشوند. ممکن است جوشهای این بیماری برجسته و همراه با نقاط سیاه باشد یا ظاهری شبیه ته ریش داشته باشد.
مراحل درمان: برخلاف کرم حلقوی پوست، برای درمان کرم حلقوی پوست سر نمیتوان از داروهای ضد قارچ بدون نسخه استفاده کرد. از آنجایی که عامل بیماری در عمق فولیکول مو قرار دارد، برای حل مشکل نیاز به مصرف داروهای ضد قارچ خوراکی است. اما قبل از تجویز این نوع داروهای قوی، پزشک باید تشخیص دهد که علت مشکل واقعا کرم حلقوی است.
۶. شپش سر
این حشرات ریز میتوانند پوست سر هر کسی را آلوده کنند، نه فقط کودکان. بر خلاف تصور عموم، شپش سر ترجیح میدهد روی موهای تمیز زندگی کند.
اگر با دقت نگاه کنید میتوانید تخمهای ریز (nits) چسبیده به تارهای مو را ببینید. آنها کمی شبیه شوره سر هستند، اما به راحتی جدا نمیشوند زیرا به ساقه مو چسبیده اند. شپشهای بالغ روی سر حرکت میکنند، اما دیدن آنها از تخمها سختتر است.
مراحل درمان: ابتدا به دنبال شامپوهای بدون نسخه حاوی پیرترین یا پرمترین باشید. این شامپوها در صورت استفاده صحیح موثر هستند. هر فرمول شامپو ضد شپش، دستورالعمل درمانی خاص خود را دارد. برای خلاص شدن از شر شپش، حتما دستورالعمل روی جعبه را به طور دقیق دنبال کنید.
اگر شامپو اثر نکرد، وقت آن است که از متخصص پوست کمک بگیرید. برای جدا کردن تخمها از هیچ ماده شیمیایی استفاده نکنید و از درمانهای خانگی مانند سس مایونز، روغن زیتون و ژل پترولیوم خودداری کنید. این روشها بیتاثیر بوده و میتوانند باعث آسیب بیشتر شوند.
۷. جوش و آکنه روی پوست سر
بله، شما می توانید روی پوست سر خود نیز جوش و آکنه بزنید! این جوش ها می توانند دردناک باشند و همچنین باعث خارش شوند.
دانه های روی سر شما می توانند دلایل مشابهی با جوش های بدن شما داشته باشند، از جمله عرق و محصولات زیبایی.
برای جلوگیری از این مشکل چه کاری می توانید انجام دهید؟
- استفاده از محصولات موی متفاوت
- شستن بیشتر موها، به خصوص بعد از تعریق
- خودداری از کلاه یا هدبندهای تنگ
اگر هیچ یک از این راهکارها کمکی نکرد، با یک متخصص پوست در مورد سایر گزینه ها، از جمله داروهای موضعی یا خوراکی تجویزی صحبت کنید.
۸. درماتیت آتوپیک (اگزما)
درماتیت آتوپیک شایع ترین نوع اگزما است. این یک بیماری مزمن است که باعث خارش، خشکی و پوسته پوسته شدن پوست می شود و می تواند هر قسمت از بدن شما، از جمله پوست سر را تحت تاثیر قرار دهد. دوره های خارش و بثورات ممکن است در طول زندگی شما ظاهر و ناپدید شوند.
خارش ناشی از درماتیت آتوپیک می تواند به قدری شدید باشد که در مدرسه، کار و خواب اختلال ایجاد کند. از آنجایی که این یک بیماری مادام العمر است که اغلب در دوران کودکی ظاهر می شود، بعید است که برای اولین بار به صورت خارش کف سر ظاهر شود – اما اگزما با شروع دیررس نیز ممکن است.
درمان: درماتیت آتوپیک قابل پیشگیری نیست، اما می توانید آن را کنترل کنید تا شعله ور شدن آن ها کمتر آزاردهنده (یعنی کمتر خارش دار) شود. اگر خارش کف سر شما فروکش نکرد، به متخصص پوست خود در مورد احتمال مصرف داروهایی که می توانند به شما کمک کنند مراجعه کنید.
۹. جرب
جرب یک بیماری پوستی است که توسط موجودی بسیار ریز به نام کنه جرب انسانی ایجاد میشود. این کنهها میتوانند در پوست سر لانه کنند و باعث خارش شدید شوند. خارش، شایعترین علامت جرب است و میتواند آنقدر شدید باشد که باعث بیخوابی شبانه شود.
درمان: برای اطمینان از ابتلا به جرب، باید به پزشک عمومی یا متخصص پوست دارای بورد (متخصص پوست دارای مجوز) مراجعه کنید. در صورت ابتلا به جرب، به درمان ینیاز دارید که فقط با تجویز پزشک قابل تهیه است.
۱۰. مشکل عصبی
خارش شدید پوست سر بدون هیچ گونه بثورات یا واکنش پوستی دیگری می تواند نشانه مشکل عصبی باشد. پزشک شما ممکن است بگوید که شما نوروپاتی (neu-rop-ah-thie) دارید. این کلمه پزشکی به معنای مشکل در عصب به دلیل آسیب، بیماری یا ناهنجاری در عملکرد عصب است. بیماری هایی مانند زونا و دیابت می توانند بر اعصاب شما تأثیر بگذارند.
ایجاد زخم می تواند به اعصاب آسیب برساند. اگر ریزش مو باعث ایجاد زخم های عمیق شده باشد، ممکن است این زخم ها به اعصاب شما آسیب رسانده باشند. این آسیب می تواند باعث خارش کف سر شود.
درمان: یک متخصص پوست دارای مجوز می تواند به ریشه مشکل پی ببرد.
درمان پزشکی خارش سر
راه حل برای خارش کف سر شما به علت آن بستگی دارد، اما درمان ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• شامپوهای دارویی بدون نسخه: شامپوهای بدون نسخه زیادی در بازار وجود دارد که هر کدام برای درمان دلایل مختلف خارش کف سر طراحی شده اند. اما نوع شامپویی که نیاز دارید به شرایطی که با آن سر و کار دارید بستگی دارد. حتما به لیست مواد تشکیل دهنده شامپو دقت کنید تا با مشکل خود مطابقت داشته باشد.
• شامپوهای با نسخه پزشک: اگر شامپوهای بدون نسخه موثر نبودند، متخصص پوست ممکن است شامپوی قوی تری برای شما تجویز کند.
• داروهای موضعی: شامپو تنها راه حل نیست. متخصصان پوست همچنین گاهی اوقات فوم های دارویی، پمادها و سایر اشکال دارو را تجویز می کنند که به طور مستقیم روی پوست شما اعمال می شود.
• داروی خوراکی: بسته به علت خارش کف سر، ممکن است نیاز به مصرف داروهای خوراکی (قرص) برای حل دائمی مشکل داشته باشید.
فقط مراقب باشید که هیچ گونه درمان خانگی را بدون تأیید پزشک امتحان نکنید. این درمان ها در بهترین حالت بی فایده و در بدترین حالت مضر هستند، بنابراین برای محافظت از پوست و موی خود – و حل سریع و موثر مشکل – بهتر است همیشه با یک پزشک متخصص وقت ملاقات بگذارید.
درمان خانگی خارش کف سر
برای درمان خارش کف سر، ابتدا باید علت اصلی آن را تشخیص داد. با این حال، برخی از روشهای خانگی میتوانند به کاهش علائم شما کمک کنند.
۱. سرکه سیب
سرکه سیب قرنهاست که به عنوان یک درمان جایگزین برای بسیاری از بیماریها استفاده میشود. این ماده ممکن است دارای خواص آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی باشد. بنیاد ملی پسوریازیس پیشنهاد میکند چند بار در هفته از مخلوط سرکه سیب ارگانیک و آب با نسبت ۱ به ۱ استفاده کنید. پس از استفاده از این محلول، بهتر است پوست سر خود را بشویید.
۲. روغن نارگیل ارگانیک
روغن نارگیل ارگانیک به طور طبیعی از مغز نارگیل رسیده استخراج میشود. این روغن ممکن است دارای خواص ضد قارچی و ضد باکتریایی باشد که میتواند به کاهش خارش کف سر شما کمک کند.
تقریبا ۵۰ درصد از چربی نارگیل اسید لوریک است. این چربی اشباع شده به جذب بهتر روغن نارگیل توسط پوست کمک میکند و آن را به یک درمان تسکین دهنده برای خارش کف سر تبدیل میکند.
مطالعهای در سال ۲۰۰۹ نشان داد که ترکیب روغن نارگیل و انیسون ممکن است در رفع شپش و خارش کف سر ناشی از آن، نسبت به پرمترین (دارویی که برای درمان شپش استفاده میشود) موفقتر باشد.
۳. روغن نعناع
مطالعهای در سال ۲۰۱۶ روی ۵۰ نفر نشان داد که روغن نعناع به کاهش قابل توجه علائم خارش پس از استفاده دو بار در روز به مدت ۲ هفته روی نواحی آسیب دیده کمک میکند.
این روغن را میتوان با آب یا روغن دیگری مانند روغن زیتون رقیق کرد و سپس قبل از شامپو زدن روی پوست سر ماساژ داد.
۴. مدیتیشن
فعالیتهایی که باعث کاهش استرس میشوند، مانند مدیتیشن، ممکن است در رفع خارش کف سر موثر باشند. محققان در مطالعهای در سال ۲۰۲۱ دریافتند که انواع مختلف مدیتیشن و تصویرسازی ذهنی به بهبود علائم پسوریازیس، مانند ضایعات پوستی، کمک میکند.
با این حال، آنها اشاره میکنند که مدیتیشن باید در کنار سایر درمانهای پزشکی استفاده شود و تحقیقات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.
اگر برای اولین بار است که مدیتیشن انجام میدهید، استفاده از اپلیکیشن یا گوش دادن به نوار یا پادکست مدیتیشن، روش خوبی برای شروع است.
۵. روغن درخت چای
روغن درخت چای یک روغن ضروری ضد میکروب و ضد التهاب است که ممکن است به تسکین خارش کف سر کمک کند. این روغن میتواند باعث تحریک پوست شود، بنابراین مهم است که به مقدار کم استفاده شود یا قبل از مصرف رقیق شود.
۱۰ تا ۲۰ قطره روغن درخت چای را به یک شامپوی ملایم اضافه کنید یا آن را با روغن زیتون مخلوط کرده و به طور مستقیم روی پوست سر ماساژ دهید.
۶. شامپو زینک پيريتیون
شامپو زینک پيريتیون یک داروی ضد قارچ بدون نسخه (OTC) برای بیماریهای پوستی مانند پسوریازیس و درماتیت سبورئیک است.
قبل از استفاده از این نوع شامپوها با یک متخصص مراقبتهای بهداشتی صحبت کنید، زیرا مقدار زینک پيريتیون در هر شامپو بسته به برند متفاوت است. ممکن است لازم باشد انواع مختلفی را امتحان کنید تا بهترین گزینه را برای خود پیدا کنید.
تعداد دفعات شامپو زدن به موهای شما ممکن است به وضعیت شما بستگی داشته باشد. برخی از افراد متوجه میشوند که شامپو زدن روزانه بیشترین تسکین خارش را به همراه دارد، در حالی که برخی دیگر این کار را برای پوست سر بیش از حد خشک کننده میدانند.
۷. اسید سالیسیلیک
اسید سالیسیلیک یک اسید بتا هیدروکسی است که در برگهای همیشه سبز و پوست درخت بید سفید یافت میشود. این ماده دارای خواص ضد التهاب، ضد باکتری و ضد خارش است که ممکن است به درمان علائم خارش کف سر کمک کند.
شامپوهای حاوی این ماده ممکن است از نظر قدرت و روشهای استفاده متفاوت باشند. مهم است که برچسبها را بخوانید و دستورالعملهای مصرف را دنبال کنید.
اسید سالیسیلیک نباید توسط کسی که به آسپرین حساسیت دارد یا به اسید سالیسیلیک حساسیت دارد، استفاده شود.
۸. شامپو کتوکونازول
کتوکونازول یک داروی ضد قارچ با طیف وسیع است که در کاهش عفونت های ناشی از قارچ (مخمر) موثر است.
شامپوهای کتوکونازول به صورت بدون نسخه (OTC) یا با نسخه پزشک در دسترس هستند.
این شامپوها معمولا طی ۲ تا ۳ هفته علائم را کاهش می دهند. همچنین می توانید از آنها هر ۱ تا ۲ هفته یکبار برای جلوگیری از عود کردن شرایط پوست سر مانند شوره سر استفاده کنید.
قبل از استفاده از شامپوهای کتوکونازول با پزشک خود صحبت کنید. آنها ممکن است عوارض جانبی مانند سوزش روی پوست شما ایجاد کنند.
۹. سولفید سلنیوم
سولفید سلنیوم یک داروی ضد عفونی کننده است که با کند کردن رشد قارچ (مخمر) روی پوست سر به درمان درماتیت سبوره ای کمک می کند.
یک مطالعه معتبر در سال ۲۰۲۳ روی بیش از ۱,۴۰۰ بزرگسال نشان داد که ۹۵ درصد از افرادی که به مدت ۴ هفته، ۲ تا ۳ بار در هفته از شامپو حاوی سولفید سلنیوم استفاده کردند، به طور قابل توجهی خارش کمتری را نسبت به قبل گزارش کردند.
قبل از استفاده از شامپوهای حاوی سولفید سلنیوم با پزشک خود صحبت کنید. روش ها و مقدار مصرف برای هر فرد ممکن است متفاوت باشد.
پیشگیری از خارش کف سر
برخی دلایل خارش کف سر، مانند آسیب عصبی، قابل پیشگیری نیستند. اما از برخی دیگر از علل آن میتوان جلوگیری کرد. برای مثال، شامپوهای ضدشوره به کنترل پوسته ریزی سر (داندروف) کمک میکنند. همچنین، کاهش سطح استرس و خواب کافی ممکن است علائم درماتیت سبورئیک را کاهش دهد.
برای اینکه از خارش کف سر به دلیل شپش جلوگیری شود، در وهله اول باید از ابتلا به آن پیشگیری کرد. اقدامات پیشگیرانهای که میتوانید انجام دهید عبارتند از:
- اجتناب از تماس مستقیم مو با موی فرد دیگر
- به اشتراک نگذاشتن لباس، لوازم جانبی مو، شانه، برس یا حوله
- استفاده نکردن از وسایل خواب یا اسباببازیهای نرمی که فرد مبتلا به شپش از آنها استفاده کرده است.
- جاروبرقی کشیدن فرش و مبلمان در صورت اطلاع از ابتلای فردی به شپش
پیشگیری از کرم حلقوی و جرب در پوست سر نیز به معنای اجتناب از تماس مستقیم با فرد مبتلا و همچنین اجتناب از موقعیتهایی است که شیوع بیماری را تسهیل میکند. این شامل شستن ملحفهها و به اشتراک نگذاشتن محصولات مراقبت از مو میشود.
خارش سر و ریزش مو
ریزش مو و خارش کف سر گاهی با هم مرتبط هستند.
برخی بیماریها مانند کچلی قارچی (tinea capitis)، آلوپسی سیساترسیال (scarring alopecia) و پسوریازیس پوست سر میتوانند باعث خارش و ریزش مو شوند.
همچنین، خارش کف سر ناشی از برخی مشکلات میتواند به ریزش مو منجر شود. خاراندن شدید یا مالش مداوم پوست سر باعث آسیب به فولیکولهای مو و در نتیجه ضعیف شدن و ریزش مو میشود.
از طرف دیگر، برخی افراد مبتلا به آلوپسی آرهآتا (alopecia areata) و آندروژنیک آلوپسی (androgenetic alopecia) که باعث ایجاد تکههای طاسی بدون زخم میشوند، قبل از ریزش مو احساس خارش یا سوزش در پوست سر خود دارند.
همزمان بودن دو بیماری نیز میتواند عامل دیگری باشد. برای مثال، افرادی که دچار آندروژنیک آلوپسی هستند، اغلب درماتیت سبورئیک (seborrheic dermatitis) نیز دارند.
درمان خارش کف سر و ریزش مو
برای درمان ریزش مو و خارش کف سر، ابتدا باید علت این مشکل را تشخیص داد.
اگر به محصول خاصی حساسیت دارید و یا عوامل مشخصی باعث خارش و ریزش موی شما میشوند، اولین قدم این است که تا حد امکان از آن عوامل دوری کنید.
در صورت ابتلا به شوره سر یا پسوریازیس، ممکن است پزشک شامپوهای درمانی را تجویز کند.
عفونتهایی مانند قارچ پوست سر (کچلی) و گال باید توسط پزشک متخصص درمان شوند. آنها میتوانند برای شما داروهای موضعی و یا خوراکی تجویز کنند.
کرمها و پمادهای مرطوب کننده میتوانند به خشکی و خارش کف سر کمک کنند. پزشک شما همچنین ممکن است برای شرایطی مانند درماتیت سبورئیک، پمادهای حاوی دارو مانند لوسیونهای کورتیکواستروئید را تجویز کند.
اگر کمبود مواد مغذی باعث ریزش مو و خارش کف سر شما شده باشد، پزشک ممکن است مصرف مکملهای خاصی را توصیه کند. همچنین در صورت وجود علت هورمونی برای این علائم، ممکن است درمان هورمونی تجویز شود.
برخی از داروهای تجویزی که میتوانند به کاهش ریزش مو و یا تحریک رشد موهای جدید کمک کنند، عبارتند از:
- روگین (مینوکسیدیل)
- پروپشیا/پروسکار (فیناسترید)
عمل کاشت مو که در آن جراح موهای سالم را از یک ناحیه از پوست سر به ناحیهای که دچار کم مویی شده، منتقل میکند، یکی دیگر از گزینههای درمانی است.
برای درمان ریزش موی تکه تکه ناشی از آلوپسی آرهآتا، از گزینههای زیر میتوان استفاده کرد:
- کورتیکواستروئیدهای موضعی
- آنترالین موضعی (دارویی که برای پسوریازیس استفاده میشود)
- مینوکسیدیل
- تزریق کورتیکواستروئید (به طور مستقیم در نواحی دچار ریزش مو)
همچنین، سازمان غذا و داروی آمریکا نور درمانی کم توان (LLLT) را به عنوان یک گزینه درمانی تایید کرده است که در درمان ریزش موی آندروژنتیک موثر است.
چه زمانی درباره خارش کف سر نگران باشیم؟
خارش کف سر اغلب اوقات جای نگرانی ندارد. اما مواقعی وجود دارد که می تواند نشان دهنده مشکل جدی تری باشد. به موارد زیر توجه کنید و در صورت مشاهده هرکدام به پزشک مراجعه نمایید:
- شامپوهای بدون نسخه تاثیری ندارند.
- خارش باعث بی خوابی در شب شده و بر کار یا تحصیل شما تأثیر می گذارد.
- شپش یا تخم آن را در موهای خود مشاهده می کنید.
- محل های خارش به شدت دردناک هستند.
اگر خارش پوست سر شما مداوم است، حتی اگر فکر می کنید فقط یک مورد شوره سر معمولی است، بهتر است به متخصص پوست مراجعه کنید. آنها می توانند پوست سر شما را معاینه کرده و به شما بگویند چه درمان هایی باعث تسکین خارش شما می شوند.
خلاصه
خارش پوست سر و ریزش مو می توانند ناشی از عوامل مختلفی از جمله بیماری های پزشکی، عوامل محیطی و ژنتیک باشند.
بین خارش کف سر و ریزش مو همپوشانی وجود دارد. هر دو عارضه می توانند با یک بیماری مشترک مانند قارچ پوست سر (کچلی) ایجاد شوند. خاراندن پوست سر خارش دار می تواند باعث آسیب هایی شود که منجر به ریزش مو شود. همچنین ریزش مو در شرایطی مانند آلوپسی آره آتا (ریزش سکه ای) ممکن است باعث خارش کف سر قبل از ریزش مو شود.
برای دریافت تشخیص دقیق و برنامه درمانی مناسب، مراجعه به پزشک متخصص پوست و مو بسیار مهم است.
درمان بسته به علت زمینه ای متفاوت است، اما ممکن است شامل داروهای موضعی و شامپوها، داروهای خوراکی یا تزریقی و تغییر سبک زندگی باشد.