خارش بدن، که در علم پزشکی با عنوان “پرورایتوس” شناخته می‌شود، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. این علل از اگزما و خشکی پوست گرفته تا ساس، عفونت‌های قارچی، بیماری‌های کبد و اضطراب را شامل می‌شوند.
خارش بدن می‌تواند ناشی از بثورات جلدی یا سایر مشکلات پوستی باشد. همچنین می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی‌تر مانند بیماری کبد یا نارسایی کلیه باشد.
برای تسکین خارش و درمان علت زمینه‌ای آن، شناسایی مشکل و درمان علت زمینه‌ای بسیار مهم است. این مقاله به بررسی انواع علت خارش بدن می‌پردازد و راه‌هایی را برای کاهش خارش و درمان بیماری زمینه‌ای پیشنهاد می‌کند.
علت خارش بدن (پرورایتوس) چیست؟
پوست به عنوان سد دفاعی بدن عمل می‌کند و درون بدن را از عوامل خارجی محافظت می‌نماید. پوست حاوی سلول‌های خاصی از سیستم ایمنی است که می‌توانند از بدن و پوست در برابر ویروس‌ها، باکتری‌ها و سایر تهدیدات پنهان محافظت کنند.
هنگامی که سلول‌های پوستی هر نوع ماده مشکوکی را تشخیص دهند، واکنشی را ایجاد می‌کنند که باعث ملتهب شدن ناحیه می‌شود. متخصصان پزشکی این التهاب را بثورات یا درماتیت می‌نامند. این التهاب می‌تواند منجر به خارش شود.
سلول‌های ایمنی می‌توانند به چیزی که پوست را لمس می‌کند، عفونت کل بدن یا یک بیماری واکنش نشان دهند. برخی از بثورات ملتهب، دردناک و تحریک‌پذیر هستند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند منجر به تاول یا لکه‌های پوستی شوند.
خارش یک علامت شایع در بسیاری از مشکلات پوستی است. خارش پوست می‌تواند در تمام بدن یا فقط در مناطق خاصی ایجاد شود.
در ادامه به برخی از دلایل خارش بدن اشاره می‌کنیم:
۱. خشکی پوست
زمانی که پوست بیش از حد آب از دست بدهد، خشک می شود. افرادی که پوست بسیار خشکی دارند ممکن است خارش تقریباً دائمی را تجربه کنند.
علائم و نشانه های رایج خشکی پوست عبارتند از:
- پوست خشن، پوسته پوسته یا پوسته پوسته شدن
- خارش بیش از حد
- پوست خاکستری یا خاکستر در افراد با پوست تیره
- ترک های پوستی که مستعد خونریزی هستند
- ترک خوردگی یا ترک خوردگی پوست یا لب
عوامل محیطی که منجر به خشکی پوست می شوند عبارتند از هوای بسیار گرم یا سرد با رطوبت کم. شستشوی زیاد نیز می تواند باعث خشکی پوست شود.
یک مرطوب کننده خوب معمولا می تواند به کاهش علائم خشکی پوست کمک کند. خشکی شدید پوست می تواند از علائم درماتیت باشد، بنابراین ممکن است لازم باشد برای تسکین و جلوگیری از بدتر شدن وضعیت به متخصص پوست مراجعه کنید.
برای درمان پوست بسیار خشک مهم است که به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید زیرا ترک های پوستی می توانند به ورود میکروب ها و ایجاد عفونت منجر شوند. لکه های ملتهب و دردناک روی پوست اغلب نشانه اولیه عفونت احتمالی هستند.
ممکن است یک متخصص پوست یک مرطوب کننده خاص برای استفاده در طول روز یا یک داروی موضعی برای استفاده مستقیم روی پوست تجویز کند.
۲. اگزما
اگزما (درماتیت آتوپیک) یکی از دلایل شایع بثورات پوستی در کودکان است.
کالج آمریکایی آلرژی، آسم و ایمونولوژی (ACAAI) گزارش می دهد که اگزما 10 تا 20 درصد از کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد، در حالی که تنها 1 تا 3 درصد از بزرگسالان را درگیر می کند.
به نظر می رسد ژن ها و سیستم ایمنی بدن فرد در ابتلا به اگزما نقش داشته باشند.
در اگزما، شکاف هایی در سد دفاعی پوست وجود دارد. این شکاف ها باعث موارد زیر می شوند:
- خروج رطوبت از پوست که منجر به خشکی می شود
- ورود کنه های گرد و غبار و عطرها به پوست که منجر به التهاب می شود
- ورود ویروس ها و باکتری ها به پوست که منجر به عفونت می شود
فرد می تواند با یک متخصص پوست برای ایجاد یک برنامه درمانی برای کنترل اگزما همکاری کند. یک برنامه درمانی شامل برنامه مراقبت از پوست و راه هایی برای کنترل عوامل تحریک کننده است. درمان اگزما می تواند به موارد زیر کمک کند:
- کاهش علائم
- کاهش دفعات عود کردن
- جلوگیری از بدتر شدن اگزما
- کاهش خطر ابتلا به عفونت
- حفظ رطوبت پوست
۳. حساسیت پوستی
التهاب و واکنش‌های آلرژیک نیز می‌توانند دلیل خارش بدن شوند. درماتیت آلرژیک تماسی زمانی اتفاق می‌افتد که پوست مستقیماً با یک ماده حساسیت‌زا تماس پیدا کند.
فردی که به درماتیت تماسی تحریکی یا آلرژیک مبتلا است، دچار بثورات ملتهب و خارش‌دار می‌شود که می‌تواند شامل تاول‌های کوچک یا برآمدگی باشد. بثورات هر بار که پوست با ماده حساسیت‌زا، یعنی ماده‌ای که سیستم ایمنی بدن به آن حمله می‌کند، تماس پیدا کند، ایجاد می‌شود. ممکن است بین قرار گرفتن در معرض ماده حساسیت‌زا و بروز بثورات تأخیر زمانی وجود داشته باشد.
تماس با لباس، حیوانات خانگی، مواد شیمیایی، صابون‌ها و مواد دیگری مانند پیچک سمی یا لوازم آرایشی می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک شوند. حساسیت‌های غذایی نیز می‌توانند یکی از دلایل خارش بدن باشند.
حساسیت به نیکل بسیار شایع است. هنگامی که فردی با جواهراتی که حتی مقدار کمی نیکل دارد تماس پیدا می‌کند، می‌تواند در محل تماس دچار التهاب، برآمدگی، خارش و تورم پوست شود.
برای فردی که به ماده خاصی حساسیت آلرژیک دارد، یکی از ساده‌ترین کارها اجتناب از آن محصول یا ماده است. کرم‌های بدون نسخه یا کرم‌های دارویی می‌توانند به برطرف شدن بثورات کمک کنند.
۴. کم آبی بدن (دهیدراتاسیون)
زمانی که بدن به اندازه کافی مایعات دریافت نکند، دچار کم آبی (دهیدراتاسیون) می‌شود. کم آبی بدن می‌تواند باعث خشکی پوست شود که منجر به خارش می‌گردد.
پوست فردی که دچار کم آبی شده است ممکن است خشک، کدر یا فرو رفته به نظر برسد. سردرد، خستگی و گرفتگی عضلات از دیگر علائم کم آبی هستند.
همچنین فرد کم آب متوجه کاهش مقدار ادرار خود خواهد شد که ممکن است زرد تیره و بوی تندتری داشته باشد. دهان او خشک می‌شود و خاصیت ارتجاعی پوستش هنگام فشار دادن کاهش می‌یابد.
موارد خفیف کم آبی را می‌توان با نوشیدن مایعات بیشتر، به خصوص آب، درمان کرد. موارد جدی نیاز به مراقبت پزشکی دارند.
۵. کهیر
کهیر نوعی التهاب پوستی است که بر اثر آزاد شدن ماده‌ای شیمیایی در بدن به نام هیستامین ایجاد می‌شود. این آزاد شدن باعث نشت رگ‌های خونی کوچک شده و در نتیجه پوست متورم می‌شود. کهیر می‌تواند باعث خارش ناراحت کننده و درد شود. با این حال، مسری نیست.
در حالی که کهیر به طور معمول خطرناک نیست، واکنش‌های تورمی که لب‌ها، زبان، گلو یا تنفس را تحت تأثیر قرار می‌دهند نیاز به مراقبت پزشکی اورژانسی دارند.
دو نوع کهیر وجود دارد:
- کهیر حاد: این نوع می‌تواند پس از تماس با یک عامل حساسیت‌زا مانند یک غذای خاص یا دارو ایجاد شود. همچنین عوامل غیر آلرژیک مانند هوای بسیار گرم یا سرد، نور خورشید یا ورزش می‌توانند محرک باشند.
- کهیر مزمن: برخی از بیماری‌های طولانی مدت با کهیر همراه هستند. در موارد دیگر، تشخیص علت کهیر فرد دشوار است. کهیر مزمن می‌تواند به طور مرتب برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها عود کند. حتی زمانی که پزشک نتواند علت را تعیین کند، این وضعیت اغلب با گذشت زمان بهبود می‌یابد.
انجمن آسم، آلرژی و ایمونولوژی آمریکا (ACAAI) می‌گوید که کهیر در حدود ۲۰ درصد از افراد در مقطعی از زندگی‌شان تأثیر می‌گذارد.
۶. گزش حشرات
گزش حشرات اغلب باعث برافروختگی پوست و خارش می شود. نیش پشه و عنکبوت معمولا باعث ایجاد جای نیش ملتهب و متورم می شود.
گزش ساس و جرب ممکن است در نواحی بزرگتر پوست به صورت گروهی ظاهر شوند و باعث خارش در کل بدن شوند. اگر فردی به گزیدگی جرب مشکوک است، باید به پزشک مراجعه کند.
از بین بردن ساس بسیار دشوار است. در صورت مشکوک بودن به آلودگی به ساس، فرد باید با یک متخصص دفع آفات مشورت کند.
۷. مسائل روانی
خارش پوست احساس ناخوشایندی است که باعث خاراندن می شود. اما گاهی اوقات این خارش دلیل فیزیکی ندارد و ناشی از مسائل روحی و روانی است. برخی از شرایط روحی مانند افسردگی، اضطراب، وسواس فکری عملی و استرس می توانند با خارش بدن همراه باشند. خاراندن بیش از حد پوست منجر به آسیب رسیدن به آن می شود.
۸. سایر علت‌های خارش بدن
علاوه بر مسائل روحی، عوامل دیگری هم می توانند علت خارش بدن باشند از جمله:
- انگل ها: کرم های سنجاقی و شپش از جمله انگل هایی هستند که باعث خارش می شوند.
- عفونت های قارچی: پای ورزشکاران نمونه ای از عفونت قارچی است که باعث خارش بین انگشتان پا می شود. همچنین کچلی (که به آن رینگ ورم هم گفته می شود) باعث ایجاد بثورات قرمز و خارش دار می گردد.
در برخی موارد، خارش پوست می تواند نشانه ای از بیماری های جدی تر باشد. بیماری های عصبی ناشی از دیابت، فشار عصب و زونا نیز می توانند باعث خارش شدید بدن شوند.
همچنین پسوریازیس، یک بیماری پوستی است که باعث ایجاد تغییراتی در پوست شده و منجر به خارش و ناراحتی می گردد.
بیماری مزمن کلیه هم می تواند باعث خارش شود. پزشکان به این عارضه «خارش اورمیک» یا «خارش کلیوی» یا «خارش مرتبط با بیماری مزمن کلیه» می گویند. اورمی مجموعه ای از علائم است که زمانی اتفاق می افتد که کلیه ها به شدت آسیب دیده باشند و نتوانند سموم را از بدن خارج کنند.
درمان‌های خانگی برای خارش پوست
راهکارهای خانگی زیر ممکن است به کاهش خارش پوست کمک کند:
- نوشیدن آب بیشتر برای کمک به حفظ رطوبت پوست
- استفاده از کرم مرطوب کننده باکیفیت روی پوست و به کار بردن مقدار کافی از آن
- قرار دادن کمپرس خنک و مرطوب روی ناحیه آسیب دیده
- استفاده از کرم ضد خارش برای تسکین علائم، مانند کرم هیدروکورتیزون بدون نسخه
- حمام کردن با آب ولرم
- انتخاب صابون‌های ملایم بدون رنگ یا عطر
- استفاده از مواد شوینده لباسشویی ملایم یا بدون بو
- برای افراد مبتلا به آلرژی یا حساسیت، اجتناب از مواد خاصی که باعث واکنش پوستی می‌شوند، مانند نیکل، جواهرات و پشم
همچنین، افراد باید از خاراندن پوست خودداری کنند. خاراندن می‌تواند باعث التهاب بیشتر و آسیب به پوست شود و خارش را بدتر کند.
مهم است که در صورت موارد زیر با پزشک یا متخصص پوست تماس بگیرید:
- کرم‌های بدون نسخه موثر نباشند
- بثورات پوستی گسترش یابد
- فرد علائم دیگری غیر از خارش را تجربه کند
درمان و فع خارش بدن
درمان و رفع خارش بدن به علت آن بستگی دارد. برای افرادی که خشکی پوست دارند، استفاده از یک مرطوب کننده خوب ممکن است تنها راه حل باشد.
برای افرادی که دچار بیماری‌هایی مانند پسوریازیس هستند، در صورتی که مصرف دارو برایشان منع داشته باشد، پزشک ممکن است درمان‌های جایگزین را پیشنهاد کند. یکی از این روش‌های درمان خارش بدن ناشی از پسوریازیس، نوردرمانی یا فتوتراپی است. در این روش، پوست به طول موج‌های خاصی از نور ماوراء بنفش تابیده می‌شود تا به کنترل خارش کمک کند.
درمان کم آبی بدن
نوشیدن آب کم می‌تواند باعث کم آبی مزمن شود. نگه داشتن آب در نزدیکی خود در طول روز می‌تواند به رفع این مشکل و در نتیجه خارش بدن کمک کند.
مصرف میوه و سبزیجات نیز باعث افزایش مصرف مایعات می‌شود. در صورت تعریق زیاد ناشی از ورزش یا گرما، یا از دست دادن مایعات به دلیل استفراغ یا اسهال، نوشیدنی‌های الکترولیت را در نظر بگیرید.
درمان اگزما، درماتیت و کهیر
برای درمان این عارضه‌ها، متخصص پوست ممکن است استفاده از کرم‌های کورتیکواستروئید را توصیه کند. این کرم‌ها به صورت موضعی روی پوست مالیده می‌شوند تا به رفع خارش کمک کنند.
برای درماتیت آتوپیک یا اگزما، پزشک ممکن است داروی بیولوژیک مانند دوپینکسنت تجویز کند.
همچنین، گاهی اوقات پزشک ممکن است مهارکننده‌های موضعی کالسی نورین یا آنتی هیستامین‌های خوراکی را تجویز کند.
درمان آلرژی
آنتی هیستامین‌های خوراکی داروهای رایج ضد حساسیت هستند. برخی از نمونه‌های بدون نسخه (OTC) شامل سیتریزین (Zyrtec)، لوراتادین (Claritin) و دیفن‌هیدرامین (Benadryl) می‌شوند. گزینه‌های تجویزی نیز در دسترس هستند.
عفونت‌های قارچی
بیماری‌هایی مانند کرم حلقوی، پای ورزشکاران و سایر عفونت‌های قارچی را می‌توان با داروهای ضد قارچ درمان کرد. این داروها به صورت موضعی شامل کرم‌ها و شامپوها هستند.
برای عفونت‌های شدید، پزشک ممکن است داروهای خوراکی تجویز کند. تربینافین (Lamisil) به طور رایج استفاده می‌شود.
نیش و گزش حشرات
آنتی هیستامین‌های موضعی می‌توانند خارش را تسکین دهند. برای جلوگیری از نیش پشه، می‌توانید از دور کننده حشرات استفاده کنید، توری پنجره‌ها را تعمیر کنید و بدن خود را با لباس بپوشانید.
پرسش و پاسخ درباره خارش بدن
درمان خارش بدن چیست؟
درمان پزشکی خارش (پروتئین) به علت اصلی آن بستگی دارد. برای تشخیص علت زمینه ای حتما با پزشک مشورت کنید. با این حال، در خانه نیز می‌توانید برای رفع خارش بدن اقداماتی انجام دهید:
- کمپرس سرد را به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه یا تا زمانی که خارش کم شود روی محل خارش قرار دهید.
- از مرطوب کننده بدون عطر، اسانس و مواد افزودنی استفاده کنید.
- حمام جو دوسر بگیرید یا از مرطوب کننده حاوی جو دوسر کلوئیدی استفاده کنید.
- از مواد خنک کننده مانند کالامین استفاده کنید.
کمبود چه ویتامینی باعث خارش بدن می شود؟
کمبود برخی ویتامین ها می تواند باعث خارش شود. برای مثال، کمبود ویتامین A به خشکی و پوسته پوسته شدن پوست و در نتیجه خارش منجر می‌شود.
آیا خارش پوست یک بیماری مزمن است؟
خارش پوست بسته به علت زمینه‌ای می‌تواند حاد یا مزمن باشد.
به عنوان مثال، خارش ناشی از خشکی پوست را می‌توان با استفاده از مرطوب کننده تسکین داد. با این حال، اگر خارش بیش از ۶ هفته ادامه یابد، پزشکان آن را مزمن در نظر می‌گیرند.
خلاصه
دلایل خارش بدن متنوع است، از خشکی پوست گرفته تا بیماری‌های جدی‌تر مانند بیماری کلیه.
اگر خارش پوست به مرور زمان برایتان مشکل ایجاد کند یا با علائم دیگری همراه باشد، حتما با پزشک مشورت کنید. درمان‌های پزشکی و راهکارهای مراقبت خانگی اغلب می‌توانند خارش پوست را کاهش دهند.
